در دهه حاضر، هوش مصنوعی (AI) نه صرفا یک فناوری نوظهور بلکه موتور محرک چهارمین انقلاب صنعتی و عامل بازتعریف الگوهای کسب‌وکار، حکمرانی، تولید و حتی توسعه ملی به شمار می‌رود. هوش مصنوعی با قدرت بی‌نظیر تحلیل داده‌ها، یادگیری خودکار و امکان خودکارسازی فرایندها، ساختارهای بنیادین اقتصاد و صنعت را دگرگون ساخته و به عامل تمایز اصلی کشورها و بنگاه‌ها در رقابت جهانی بدل شده است.
۱ .هوش مصنوعی، پیشران عصر نوین صنعتی و معدنی
در ایران نیز با وجود چالش‌ها و محدودیت‌های فناورانه و زیرساختی، راهبرد ورود فعالانه به عرصه هوش مصنوعی دیگر یک انتخاب نیست، بلکه یک الزام برای بقا، رشد و ارتقای جایگاه کشور در زنجیره ارزش جهانی صنعت و معدن است.
براساس گزارش ارزیابی شاخص آمادگی کشورها برای پذیرش هوش مصنوعی در سال ۲۰۲۴ ، ایران در میان ۱۹۳ کشور جهان به رتبه ۹۱ دست یافته است. این ارتقا نشانه حرکت مثبت اما ناکافی است و نشان می‌دهد مسیر پیشرو، نیازمند «جهشی فناورانه» و گذر از الگوهای سنتی به راهبردهای هوشمندانه، مبتنی بر فناوری‌های نوین است.
۲. تحلیل وضعیت: فرصت‌ها و چالش‌های تحول هوشمند صنعت و معدن در ایران
۱-۲ .فرصت‌های راهبردی:
- وجود اهداف کلان در سند برنامه هفتم توسعه (رشد ۱۳ درصدی بخش معدن، تولید ۶۰ میلیون تن محصولات فولادی، ۸۰۰ هزار تن کاتد مس)
- نیروی انسانی جوان و مستعد با سطح بالای تحصیلات دانشگاهی در رشته‌های مهندسی و علوم کامپیوتر
- بازار بزرگ داخلی و منطقه‌ای برای محصولات صنعتی و معدنی هوشمند و خدمات مرتبط با (Al)
- ظرفیت شرکت‌های دانش‌بنیان و اکوسیستم نوآوری داخلی
۲–۲ .چالش‌های کلیدی:
- زیرساخت فناورانه ناکافی: سرعت پایین شبکه، کمبود مراکز داده، ضعف قدرت محاسباتی و محدودیت در دسترسی به تجهیزات به روز
- نقص در اکوسیستم داده : فقدان بانک‌های داده ساختارمند، محدودیت در اشتراک‌گذاری داده‌های عملیاتی
- کمبود سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه (R&D): نسبت پایین (R&D) به (GDP) نسبت به کشورهای پیشرو
- فاصله صنعت و دانشگاه و کمبود نیروی انسانی عملیاتی در حوزه هوش مصنوعی
- عدم وجود چارچوب‌های حقوقی و اخلاقی یکپارچه برای حمایت از نوآوری و تضمین امنیت و حریم داده‌ها
- محدودیت‌های بین‌المللی در انتقال فناوری و جذب سرمایه خارجی
۳. راهبرد کلان ایدرو برای تحقق جهش فناورانه با محوریت هوش مصنوعی
سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران (ایدرو) با تکیه بر اسناد بالادستی و برنامه‌های استراتژیک مصوب خود، تحول صنعت و معدن مبتنی بر هوش مصنوعی را در قالب محورهای زیر دنبال می‌کند:
۱-۳ . افزایش ارزش افزوده با رسوخ هوش مصنوعی در بخش صنعت، معدن و تجارت:
ایدرو نقش‌آفرینی در اکوسیستم هوش مصنوعی کشور را با تمرکز بر ارتقای بهره‌وری، کاهش هزینه‌ها و تسهیل تصمیم‌گیری‌های استراتژیک در فرایندهای تولید و زنجیره تامین تعریف کرده است.
حمایت از سرمایه‌گذاری در پروژه‌های هوشمندسازی و تشویق شرکت‌های صنعتی و معدنی به به‌کارگیری راهکارهای مبتنی بر (Al)، از جمله سیاست‌های محوری است .
۲-۳ . ارتقای زیرساخت‌های فناورانه و هوشمندسازی صنعتی و معدنی:
- توسعه مراکز داده محلی و ظرفیت‌سازی ابری برای صنایع و معادن
- ایجاد پلتفرم‌های هوشمندسازی جامع و یکپارچه، از جمله سامانه‌های بینایی ماشین، تحلیل داده‌های صنعتی و رباتیک صنعتی
- ارتقای تجهیزات دیجیتال و اتصال خطوط تولید و ماشین‌آلات به اینترنت اشیا (IoT)
- سرمایه‌گذاری برای کاهش فاصله دیجیتال در مناطق کمتر توسعهیافته معدنی و صنعتی
۳–۳. توانمندسازی و توسعه سرمایه انسانی متخصص در هوش مصنوعی:
- برگزاری دوره‌های آموزشی، کارگاه‌های مهارتی و پروژه‌های مشترک با دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی داخلی و بین‌المللی
- ارتقای مهارت‌های دیجیتال و عملیاتی در حوزه (Al)
۴–۳.حمایت از شبکه‌سازی و تقویت اکوسیستم نوآوری:
- حمایت از شکل‌گیری کنسرسیوم‌های فناورانه میان شرکت‌های دانش‌بنیان و واحدهای صنعتی بزرگ
- ایجاد بستر همکاری استارت‌آپ‌ها با معادن و صنایع مادر برای توسعه و بومی‌سازی راهکارهای هوشمند
- ایفای نقش به عنوان«Total Solution Provider» در حکمرانی هوشمند (تجارت، دولت الکترونیک، انرژی و محیط زیست)
۵–۳.کمک به تدوین و استقرار چارچوب‌های حقوقی و اخلاقی:
- طراحی مقررات حمایتی، قوانین مالکیت فکری و دستورالعمل‌های اخلاقی برای استفاده مسئولانه از هوش مصنوعی
- توسعه پروتکل‌های امنیت داده و حفظ حریم خصوصی در پروژه‌های هوشمندسازی
- مشارکت در تنظیم استانداردهای ملی و بین‌المللی مرتبط با (Al)
۶–۳. توسعه همکاری‌های بین‌المللی و انتقال فناوری:
- مذاکره و همکاری با دانشگاه‌ها و شرکت‌های فناور پیشرو جهان برای انتقال دانش فنی و فناوری
- جلب سرمایه‌گذاری بین‌المللی و جذب کمک‌های سازمان‌های بین‌المللی
- همکاری در پروژه‌های مشترک با نهادهای علمی و صنعتی کشورهای موفق در زمینه هوشمندسازی صنعت و معدن
- اقدامات عملیاتی سال ۱۴۰۴ و پروژه‌های شاخص ایدرو
برنامه‌های اجرایی سال ۱۴۰۴ ایدرو با تمرکز بر اقدامات عملیاتی در بخش صنعت، معدن و تجارت، شامل محورهای زیر است:
۱-۴ . پروژه‌های توسعه‌ای زیرساخت دیجیتال:
- راه‌اندازی و ارتقای دیتاسنترهای صنعتی و معدنی
- تجهیز معادن و صنایع به سخت‌افزارها و ابزارهای دیجیتال هوشمند
۲-۴ . پروژه‌های بومی‌سازی و کاربردی‌سازی هوش مصنوعی:
- اجرای پایلوت هوشمندسازی مدیریت مصرف انرژی در صنایع فولاد و مس، با نتایج قابل توجه در کاهش هزینه‌ها و افزایش راندمان
- پیاده‌سازی سامانه‌های تحلیل و پایش هوشمند ایمنی معادن
- توسعه پلتفرم‌های تحلیل داده‌های بازار و بهینه‌سازی لجستیک مواد معدنی و محصولات صنعتی
۳-۴ . تقویت اکوسیستم داده و استانداردسازی:
- ایجاد بانک‌های داده تخصصی برای صنایع و معادن (داده‌های استخراج، تولید، مصرف انرژی، حمل‌ونقل و…)
- تدوین پروتکل‌های اشتراک‌گذاری داده بین شرکت‌های زنجیره تامین و مراکز پژوهشی
۴-۴ . توسعه آموزش و توانمندسازی منابع انسانی:
- برگزاری دوره‌های آموزشی و کارگاه تخصصی برای کارکنان صنعت و معدن با مشارکت شرکت‌های دانش‌بنیان
- راه‌اندازی مراکز نوآوری و آزمایشگاه‌های تخصصی هوش مصنوعی در مراکز صنعتی بزرگ
۵-۴ .همکاری بین‌المللی و ارتقای صادرات فناوری:
- انعقاد تفاهم‌نامه‌های همکاری با مراکز علمی و فناوری اروپا و شرق آسیا برای انتقال فناوری و اجرای پروژه‌های مشترک
- حمایت از توسعه صادرات خدمات و محصولات مبتنی بر هوش مصنوعی ایرانی به بازارهای منطقه‌ای و جهانی
- آثار اقتصادی و توسعه‌ای راهبرد هوش مصنوعی ایدرو
پیاده‌سازی راهبرد هوش مصنوعی در صنعت و معدن ایران، آثار چندلایه و پایداری به دنبال خواهد داشت:
۱-۵ . افزایش بهره‌وری و ارزش افزوده:
مطالعات بین‌المللی و تجربیات اجرایی ایدرو نشان می‌دهد که بهره‌گیری از (Al) می‌تواند بهره‌وری صنایع معدنی و فلزی را تا ۱۵ درصد افزایش دهد. در خطوط تولید فولاد و مس، هزینه‌های عملیاتی ۲۰ تا ۳۰ درصد کاهش یافته و راندمان تولید تا ۲۵ درصد رشد داشته است.
۲-۵ . کاهش هزینه‌ها، ضایعات و بهینه‌سازی مصرف منابع:
با به‌کارگیری هوش مصنوعی، ضایعات تولیدی تا ۳۰ درصد کاهش یافته و مصرف انرژی در برخی واحدها تا ۱۸ درصد کمتر شده است. مدیریت هوشمند حمل‌ونقل و لجستیک نیز کارایی زنجیره تامین را بهبود داده و هزینه‌ها را کاهش داده است.
۳-۵ . ارتقای کیفیت، ایمنی و پایداری زیست‌محیطی:
سامانه‌های هوشمند کنترل کیفیت و پایش ایمنی، کیفیت محصولات صنعتی را ارتقا داده و حوادث کاری را به طور محسوسی کاهش داده‌اند. همچنین، بهره‌گیری از (Al) در پایش محیط زیست معادن و مدیریت منابع انرژی، توسعه پایدار را تسریع می‌کند.
۴-۵ . توسعه بازارهای صادراتی و خلق فرصت‌های شغلی نوین:
ارتقای رقابت‌پذیری و شفافیت تولید، صادرات محصولات صنعتی و معدنی ایران را به بازارهای جهانی تسهیل کرده است. صدها فرصت شغلی جدید در زمینه تحلیل داده، توسعه سامانه‌های هوشمند و نگهداری تجهیزات (Al) ایجاد شده است.
- نمونه‌های موفق جهانی و درس‌هایی برای ایران
کشورهایی همچون استرالیا «Rio Tinto»، چین (شهرک‌های معدنکاری هوشمند)، برزیل «Vale» و کانادا «Goldcorp» با تمرکز بر پروژه‌های هوشمندسازی عملیاتی و سرمایه‌گذاری مستمر در (Al) ضمن ارتقای راندمان و کاهش هزینه‌ها، جایگاه خود را به عنوان رهبران فناوری تثبیت کرده‌اند. ایران نیز با تکیه بر جوانان تحصیل‌کرده، ظرفیت‌های بومی و راهبرد منسجم ایدرو می‌تواند به الگویی الهام‌بخش در منطقه بدل شود.
- جمع‌بندی و افق پیشرو: ایران هوشمند، صنعتی پایدار
هوش مصنوعی برای کشورهای در حال توسعه، ابزاری راهبردی و تحول‌آفرین به شمار می‌رود که می‌تواند شکاف فناوری و بهره‌وری میان این کشورها و اقتصادهای پیشرو را کاهش دهد. در لایه کاربرد، هوش مصنوعی با فراهم کردن امکان تحلیل سریع داده‌های عملیاتی، خودکارسازی فرایندها و بهبود کیفیت تصمیم‌گیری، به سازمان‌ها و صنایع این کشورها اجازه می‌دهد تا با منابع محدود، خروجی بیشتری تولید کنند؛ ضایعات و هزینه‌ها را کاهش دهند و کیفیت محصولات و خدمات خود را بهبود بخشند.
تجربه جهانی نشان داده است که حتی اجرای پروژه‌های کوچک هوش مصنوعی مانند سیستم‌های پیش‌بینی نگهداری تجهیزات یا مدیریت مصرف انرژی، می‌تواند بهره‌وری کل عوامل تولید را به شکل قابل توجهی ارتقا دهد و مسیر توسعه صنعتی را تسریع کند .
در واقع، هوش مصنوعی برای کشورهای در حال توسعه، به ویژه در شرایط کمبود منابع، ضعف زیرساخت و دسترسی محدود به فناوری‌های روز، یک مزیت رقابتی حیاتی محسوب می‌شود. تمرکز بر کاربردهای عملی و بهره‌وری‌محور (Al) ، این امکان را فراهم می‌آورد تا صنایع بتوانند با سرعت بیشتری به استانداردهای جهانی نزدیک شوند؛ در بازارهای منطقه‌ای رقابت کنند و زمینه اشتغال، نوآوری و رشد اقتصادی پایدار را فراهم آورند. به همین دلیل، ورود هدفمند و هوشمندانه به عرصه هوش مصنوعی، می‌تواند نقش یک «ضرب‌آ‌هنگ جهش توسعه‌ای» را برای این کشورها ایفا کند.
ایدرو بر این باور است که آینده صنعت و معدن ایران، در گرو عبور جسورانه از الگوهای سنتی، سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های فناورانه، ارتقای سرمایه انسانی و پذیرش نوآوری فناورانه با محوریت هوش مصنوعی است .
ما متعهد هستیم با اتکا به دانش و ظرفیت داخلی، همکاری‌های ملی و بین‌المللی و حمایت از کارآفرینی فناورانه، زمینهساز خلق اقتصادی پایدار، هوشمند و رقابتی برای ایران فردا باشیم .
انتهای پیام//
ثبت دیدگاه